Paluch koślawy (halluks)

Paluch koślawy (hallux valgus), potocznie zwany haluksem, to zniekształcenie stopy polegające na szpotawym ustawieniu pierwszej kości śródstopia (kość odchyla się w stronę wewnętrznej krawędzi stopy), wystawaniu ku stronie przyśrodkowej głowy tej kości oraz koślawym ustawieniu palucha (odchyla się w stronę zewnętrznej krawędzi stopy). Deformacja kostna podrażniana jest przez obuwie, co w efekcie prowadzi często do zapalenie kaletki stawowej i tworzenie się charakterystycznej nadbudowy kostnej. W zaawansowanej formie halluxa paluch zachodzi na drugi, a nawet trzeci palec i dodatkowo może się skręcać. Zniekształcenie najczęściej występuje u kobiet, znacznie rzadziej u mężczyzn, a także może występować rodzinnie.

Niewątpliwą rolę w powstaniu palucha koślawego odgrywa budowa mięśniowo-więzadłowo-stawowa stopy, która u kobiet znacznie jest słabsza niż u mężczyzn.

Dodatkowo, bardzo szkodliwe działanie posiadają buty na wysokim obcasie. Powodują przeciążenie przedniej części stopy, czego skutkiem jest poszerzenie przodostopia i obniżenie poprzecznego łuku stopy. Ponadto buty o spiczastym kształcie zwiększają ucisk, który potęguje deformację i prowadzi do stanu zapalnego.

Nie bez znaczenia pozostają również czynniki genetyczne. Szacuje się, że ok. 70% wszystkich przypadków halluksów jest odziedziczona. Bardzo często po krewnych można odziedziczyć szereg deformacji stopnych, takich jak:

• zaburzenie kształtu stawu śródstopno-palcowego,
• nienaturalne ustawienie kości śródstopia,
• egipski kształt stopy (paluch jest dłuższy od drugiego palca),
• osłabienie tkanki łącznej.

Początkowo zmiany chorobowe bywają całkowicie bezbolesne oraz występują stosunkowo rzadko, a dopiero z biegiem czasu i rozwoju deformacji rozwija się miejscowy stan zapalny, który w efekcie prowadzi do stanów bólowych. Większość chorych popełnia ten sam błąd i zgłasza się do specjalisty po wielu latach od wystąpienia pierwszych dolegliwości lub powstania zauważalnych zmian wizualnych.

Utyskiwania pacjentów związane są najczęściej z wyroślą kostną, pieczeniem pod głowami kości śródstopia oraz uciskiem obuwia na zniekształcone palce.  Poza tym występuje szereg dodatkowych objawów:

• ból w okolicy stawu śródstopno-paliczkowego palucha,
• uciążliwe modzele (zgrubienia naskórka) na podeszwie stopy,
• pieczenie pod głowami kości śródstopia,
• ucisk buta na zniekształcone palce,
• stan zapalny wokół uwypuklenia głowy pierwszej kości śródstopia,
• podwichnięcie lub zwichnięcie stawu śródstopno-paliczkowego palucha,
• zniekształcenie stopy utrudniające dobór obuwia.

Aby zminimalizować ryzyko powstania halluksa należy zmienić pewne nawyki, które są bezpośrednią przyczyną rozwoju palucha koślawego. Przede wszystkim warto unikać niefizjologicznego obuwia z wąskim przodem oraz obuwia na wysokich obcasach. Jeśli to możliwe, to wskazane jest ograniczenie długotrwałej pozycji stojącej. Osoby z nadwagą lub otyłością powinny podjąć próbę powrotu do prawidłowej masy ciała.

Wybór odpowiedniej ścieżki terapeutycznej zależy bezpośrednio od kilku czynników, takich jak: wielkość zmiany deformacyjnej, intensywność bólu oraz wiek i wykonywany zawód chorego. Czasami wystarczająca okazuję się zmiana obuwia na wygodniejsze (niewysoki obcas, szeroki nosek buta). Zaawansowana forma halluksa wymaga jednak leczenia operacyjnego, które jest jedyną metodą trwale niwelującą deformację.

Leczenie zachowawcze wskazane jest w łagodnych postaciach palucha koślawego lub gdy leczenie operacyjne jest zbyt dużym obciążeniem i ryzykiem dla pacjenta. Nieodłącznym elementem terapii są ćwiczenia, polegające na podeszwowym zginaniu palców. Dodatkowo stosuje się wybrane metody, które wspierają walkę z halluksami:

• aparat na halluksy na noc – uśmierza ból i hamuje pogłębianie się halluksa,
• separator międzypalcowy na dzień – utrzymuje paluch i pozostałe palce w prawidłowym ustawieniu, uśmierza ból oraz złagodzi otarcia. Na rynku dostępne są gotowe separatory lub wykonane przez podologa na indywidualne zamówienie,
• silikonowe wkładki metatarsalne – dla osób z płaskostopiem poprzecznym i halluksem; poprzeczne sklepienie stopy uniesione jest ku górze, co sprzyja korekcji haluksa,
• wkładki, peloty, półwkładki żelowe – hamują rozwój halluksów, mogą być stosowane jako poduszeczki do butów na obcasie,
• hallufix – pomocne w fazie początkowej, przy małej deformacji,
• żelowe osłony i plastry na halluksy – zawarte olejki lecznice działają kojąco na bolące miejsca,
• opaska na paluch koślawy – żelowa wkładka chroni przed otarciami i utrzymuje duży palec we właściwej pozycji; zapobiega osłabieniu mięśni i zniekształceniom kości.

W zaawansowanej fazie deformacji, przy dużej intensywności bólu i bolesnych modzelach lub ze względów czysto estetycznych, wykonuje się zabiegi operacyjne, prowadzone przez lekarza ortopedę. Powrót do pełnej sprawności po operacji zależy od stopnia zaawansowania zmiany chorobowej i może trwać nawet kilka tygodni.